ҚазРусEng

Тұрақты даму

Биотүрлілікті сақтау GRI 304-1

 

КПО өз өндірістік қызметін биотүрлілікке және экожүйелерге барынша аз әсер тигізу міндеттемесіне сәйкес жүргізіп келеді. Сондай-ақ Компания қызмет жүргізіп жатқан аймақта биотүрлілікті зерттеу бойынша жұмыстар жүргізуге жауапкершілік алған.

 

Қарашығанақ мұнай-газ конденсатты кен орны Қазақстанның солтүстік батысындағы құрғақ далалық аймақта орналасқан және 280 км2-ден астам аумақты алып жатыр. КПО компаниясы өз қызметін шектелген ғана аумақта жүргізіп келеді, себебі жерді пайдалану бойынша ресми құқық өнеркәсіптік нысандардың, құбыр желілерінің және кен орны жолдардың астындағы жерлерге ғана рәсімделген.  КПО нысандарының айналасындағы жерлер үшінші жақтың бірқатар өкілдерінің меншігі болып табылады да, олармен ғана басқарылады.

 

Қарашығанақ кен орнында өндірілген тұрақтандырылған сұйық көмірсутектерді тасымалдау үшін 2004 жылы Қарашығанақ-Атырау (ҚАТЖ) экспорттық құбыржолы пайдалануға берілген. Бұл тереңдетілген құбыржолдың жалпы ұзындығы 635,5 км, диаметрі 24 дюйм, ол солтүстіктен оңтүстікке қарай Қарашығанақ өңдеу кешенінен (ҚӨК), Каспий теңізі жанындағы Атырау қ. дейін созылып жатыр. Екі сорғы станциясы ҚӨК мен Үлкен Шаған ауылында, және өнімді қабылдау мен сақтаудың тағы бір объектісі Атырауда орналасқан.

 

ҚАТЖ Батыс өңірінде орналасқан Жайық өзенін, бірқатар шағын өзендерді (Утва, Қараоба, Барбастау, Песчаная, Солянка, Бағырлай), Көшім және Сокорский каналдарын, сондай-ақ көптеген шағын суару каналдарын кесіп өтеді.

 

ҚАТЖ Атырау өңірінде орналасқан Бағырлай, Найза, Ақсай, Бақсай, Құрсай , Қара өзендерін кесіп өтеді.

 

KPO-AL-SEC-PRO-00001 «ҚМГКМ-дегі қатаң бақылау аймағы» процедурасына сәйкес ҚМГКК аумағында аң мен балық аулаудың барлық түрлеріне тыйым салынған.

 

«Биотүрлілікті сақтау бойынша шаралар жоспары» - экожүйелер бұзылуының және биотүрлілік қысқаруының алдын алу шараларының бірі.  Аталмыш жоспар қоршаған ортаға тиетін іс-әрекеттердің және ықтимал әсердің қауіптерін бағалауға негізделген және 1.3.1.47 ESHIA стандартында және IPIECA/IOGP қауымдастықтарының “Мұнай-газ өнеркәсібі үшін биотүрлілікті сақтау шаралары бойынша нұсқаулықта” қарастырылған әдістемеге сәйкес дайындалды.

 

ҚМГКК негізгі экожүйелері <sup>GRI 304-1</sup>

ҚМГКК негізгі экожүйелеріне үш үлкен топ кіреді: ауылшаруашылық, дала және су және жағалау. Ал кен орнының қалған бөлігін жолдар, өндірістік нысандар, инфрақұрылым тәрізді техногендік аймақтар алып жатыр.

 

Ауыл шаруашылығы экожүйесі

Ауылшаруашылық және тыңайған жерлер — ҚМГКК және оған іргелес аумақтардағы экожүйелердің басым түрі. Оған дәнді дақылдар егілетін қарқынды өңделетін егіс пен тыңайған алқаптар жатады.

 

Тыңайған жерлер табиғи өсімдік жамылғысының арамшөптіден жусанды және дала қауымдастығына дейін қайта қалпына келуінің әртүрлі кезеңдерімен сипатталады. Табиғи дала өсімдіктерін қалпына келтірудің болжамды кезеңі шамамен 25-30 жылға созылады.

Далалық экожүйе

Дала — ҚМГКК аумағының табиғи жағдайын сипаттайтын негізгі екі экожүйенің (далалық және жағалау) бірі. Қазіргі таңда далалық экожүйелердің таралымы әртекті, негізінде сайлар мен өзен аңғарларына, яғни жері жыртылмаған аймақтарға ыңғайластырылған.

 

Өсімдіктер қауымдастықтары өте бай флористикалық жиынтыққа ие және көптеген жабайы жануарлардың тіршілік ету ортасы болып табылады. Дала экожүйелерінде үнемі және уақытша мекендейтін орнитофаунаның едәуір әртүрлілігі байқалады.

 

Дала экожүйелерінің халықаралық деңгейде қысқаруына байланысты ҚМГКК аймағындағы тіпті кішігірім далалық жерлердің де табиғатты қорғаудағы маңызы зор.

Су және жағалау экожүйелері

ҚМГКК аймағы Елек және Утва өзендері арасында ағып жатқан Березовка өзенінің алабында орналасқан.

 

Қоншыбай жырасын сумен екі негізгі саласы қамтамасыз етеді, олардың ішіндегі ең ірісі — Калминовка.

 

Жағалаудағы экожүйелер өсімдіктер мен жануарлардың көптеген түрлерінің, соның ішінде сирек кездесетіндердің мекендейтін орны болып табылады.

ҚМГКК аумағында тіркелген флора мен фаунаның маңызды түрлері <sup>GRI 304-4</sup>

Флора мен фаунаның көптеген түрлері, соның ішінде халықаралық табиғатты қорғау одағының және “Қазақстанның қызыл кітабына” енгізілген түрлері, сондай-ақ сирек кездесетін түрлер Қарашығанақ кен орнында мекендейді. Осы түрлерді ескере отырып, аймақтағы іс-әрекеттерді жоспарлау және жүзеге асыру – КПО үшін өте маңызды. Дегенмен, осы түрлердің болуы немесе олардың санының өзгеруі бойынша компанияның қоршаған ортаны қорғауға бағытталған әрекет-шаралары туралы пайымдау орынсыз болар еді, себебі олардың популяциясы КПО қызметіне тікелей байланысы жоқ түрлі жаһандық немесе жергілікті деңгейдегі себептерден де өзгеруі мүмкін. Осы түрлер санындағы кез-келген өзгерістерді түрлер популяциясының даму қарқынының кең контекстінде қарастыру қажет. КПО, өз жағынан, өндірістік қызметін белгілі түрлердің көбеюіне тікелей немесе жанама әсер тигізбейтіндей ұйымдастыруға тырысады. 2012 жылдан бері Қарашығанақ аймағындағы жануарлар мен өсімдіктер әлеміне компанияның тұрақты бақылау жүргізуі барысында флора мен фауна өкілдерінің мекендеу ортасына КПО кызметінің қандай да бір кері ықпалы айқындалмады.


2024 жылы фаунаның негізгі түрлерінің санын бақылау аясында өзен құндызы (Castor fiber) түрлерінің саны мен мекендеу орындарына мониторинг жүргізілді.    

 

 

 

Өзен құндызының елді мекендері (Castor fiber) бүкіл ҚМГКК аумағындағы су айдындарында және санитарлық-қорғау аймағында кездеседі. Құндыздар қоныстанған учаскелердің саны мен ауданы су объектілеріндегі су деңгейіне байланысты. 2024 жылдың көктем мезгілінде ҚМГКК аумағындағы және санитарлық-қорғау аймағындағы көптеген су қоймаларындағы су деңгейі 2021 жылдың көктем кезеңімен салыстырғанда айтарлықтай көтерілді. Су деңгейінің көтерілуі құндыздардың қоныс аударуына және олардың 2021 жылы су болмаған, бұрын қараусыз қалған ескі елді мекендерге қоныстануына себеп болды.

 

КПО ҚМГКК аумағында тұратын құндыздар популяциясын бақылауды жалғастырады.

 

Флора әлемінің аса бақыланатын түрі ретінде КПО су қорғау аймағының аумағымен шектесетін сирек кездесетін түр - шілмұрт (Fritillaria ruthenica) популяциясының динамикасын есепке алады. 2022 жылы табылған шілмұрттың популяциясы тұрақты жаппай жеміс беру кезеңінде тіркелген. Түрдің жай-күйін бақылау кезінде кен орнының шілмұрттың популяциясына әсер ету белгілері табылған жоқ.

 

1990 жылдан 2024 жылға дейінгі зерттеу кезеңінде ҚМГКК-де тіркелген экожүйе үшін маңызды болып табылатын негізгі маңызды түрлер төмендегі кестеде келтірілген. Осы түрлердің барлығы Қарашығанақ кен орны аймағынан тыс жерлерде де кездесуі мүмкін.

 

Түрлер

Халықаралық табиғат қорғау одағы бойынша санаты

Қазақстанның Қызыл кітабы

Жергілікті деңгейдегі сирек түрлер  (Қарашығанақ кен орнында)

Тіркелген жылдары

Гүлдейтін өсімдік

1

Андржеевский қалампыры (Dianthus andrzejowski)

ҚҚК II

2008, 2010, 2015, 2016, 2019, 2022

2

Биберштейн қызғалдағы (Tulipa biebersteiniana)

ҚҚК III

2007, 2008, 2010, 2013, 2015, 2016, 2019, 2022

3

Ашық кестежусан(Pulsatilla patens)

ҚҚК II

2010 , 2015 , 2016 , 2019

4

Шілмұрт
(Fritillaria ruthenica)

2010, 2013, 2015, 2016, 2019, 2022

5

Шренк қызғалдағы
(Tulipa shrenkii)

ҚҚК III

2007, 2008, 2010, 2013, 2015, 2016, 2019, 2022

6

Түкті жанаргүл (Adonis villosa)

_

ҚҚК II

2016

7

Көктемдік жанаргүл (Adonis vernalis)

_

ҚҚК II

2016, 2019, 2022

8

Фишер құссүттігені


(Ornithogalumfischerianum)

_

ҚҚК III

2013 , 2016 , 2019 , 2022

9

Шатыраш сепкілгүл (Fritillaria meleagris)

_

2016

Құстар

10

Ақбас тырна (Anthropoides virgo)

СТ

ҚҚК VІ

1990, 1991, 2003, 2004, 2005, 2008, 2010, 2015, 2016, 2018, 2021, 2024

11

Кәдімгі үкі (Bubo bubo)

СТ

ҚҚК II

1991 , 2016 , 2021 , 2024

12

Қарақұс (Aquila heliaca)

Ә

ҚҚК III

2002 , 2003 , 2010 , 2024

13

Кәдімгі көкқарға (Coracias garrulus)

ӘА

2001 , 2010 , 2021 , 2024

14

Дала күйкентайы (Falco naumanni)

ЕТҚ

2004, 2015

15

Безгелдек (Tetrax tetrax)

ӘА

ҚҚК II

1990-1991, 2002, 2004, 2008, 2010, 2015, 2018, 2021, 2024

16

Сыбырлауық аққу (Cygnus olor)

СТ

2003, 2004, 2008, 2010, 2013, 2015, 2016, 2018, 2021, 2024

17

Балықшы тұйғын (Pandion haliaetus)

СТ

ҚҚК I

1990

18

Дала құладыны (Circus macrourus)

ӘА

2002, 2003, 2004, 2005, 2018, 2021

19

Бөктергі (Falco vespertinus)

ӘА

2001, 2002, 2003, 2004, 2005, 2008, 2010, 2015, 2016, 2018, 2021, 2024

20

Дала қыраны (Aquila nipalensis)

СТ

ҚҚК VІ

2002, 2008, 2010, 2015, 2021, 2024

21

Аққұйрық субүркіт (Haliaeetus albicilla)

СТ

ҚҚК II

2004, 2008, 2010, 2015, 2016, 2018, 2021, 2024

22

Ақсары (Buteo buteo)

ӘА

ҚҚК VІ

-

2024

23

Ақбас үйрек (Oxyura leucocephala)

ӘА

ҚҚК I

-

2024

Сүтқоректілер

24

Құндыз (Castor fiber)

СТ

2003, 2005, 2008, 2010, 2012, 2015, 2016, 2018, 2021, 2024

25

Су тышқан (Desman moschata)

 

Ә

ҚҚК II

_

26

Орман сусарысы (Martes martes)

 

СТ

ҚҚК IIІ

_

27

Қаракүзен (Mustela lutreola)

 

ӘА

ҚҚК I

_

Бауырымен жорғалаушылар

28

Дала сұр жылан (Vipera ursini renardii)

Ә

2001, 2002, 2003, 2008, 2010, 2016, 2024

Жәндіктер

29

Әмірші инелік (Anax imperator)

Ә

ҚҚК II

2010

30

Қысқа қанатты боливария (дәуіт) (Bolivaria brachyptera)

Ә

ҚҚК II

2010, 2020

31

Далалық сколия (Scolia hirta)

Ә

ҚҚК II

2020

 

 

 

ҚАТЖ аумағында тіркелген маңызды флора мен фауна түрлері GRI 304-4

 

 

 

2023 және 2024 жылдары Қарашығанақ-Атырау мұнай құбыржолы бойында және оған іргелес аумақта орналасқан флораны фондық зерттеулер мен өсімдік сынамаларын алу бойынша зерттеу нәтижесінде келесі негізгі флора түрлері тіркелді: Анджевскийдің қалампыргүлі (Dianthus andrzejowski), Биберштейн қызғалдағы (Tulipa biebersteiniana), Шренк қызғалдағы (Tulipa shrenkii),  Соғды қызғалдағы (Tulipa sogdiana), Фишер құссүттігені (Ornithogalum fischerianum), Ақ тұңғиық (Nymphaea alba) және флора әлемінің аса бақыланатын түрі ретінде шілмұрт (Fritillaria ruthenica).

 

2023 жылы өсімдіктер жай-күйінің түр алуандығына фондық зерттеулер жүргізу кезеңінде БҚО шекараларында ҚАТЖ құбыржолы бойында тіркелген экожүйе үшін маңызды негізгі түрлер төмендегі кестеде берілген.

 

Түрлер

Халықаралық табиғат қорғау одағы бойынша санаты

Қазақстанның Қызыл кітабы

Жергілікті деңгейдегі сирек түрлер  (Қарашығанақ кен орнында)

Тіркелген жылдары

БҚО - Гүлдейтін өсімдіктер

1

Андржеевский қалампыры (Dianthus andrzejowski)

•              СТ

ҚҚК II

2023

2

Биберштейн қызғалдағы (Tulipa biebersteiniana)

•              СТ

ҚҚК III

2023

3

Шренк қызғалдағы
(Tulipa shrenkii)

•              СТ

ҚҚК III

2023

4

Шілмұрт
(Fritillaria ruthenica)

•              СТ

-

2023

5

Фишер құссүттігені (Ornithogalum fischerianum)

•              СТ

ҚҚК III

2023

6

Ақ тұңғиық (Nymphaea alba)

•СТ

ҚҚК II

2023

АО - Гүлдейтін өсімдіктер

7

Шренк қызғалдағы
(Tulipa shrenkii)

СТ

ҚҚК III

2024

8

Соғды қызғалдағы (Tulipa sogdiana)

-

-

2024

 

Кестеде келесі санаттар қолданылады:

 

  • ҚҚТ: Құрып кету қаупi төнген түрлер – әдетте, түрлердің саны азайғандығы соншалық, олар жақын арада ХТҚО-ның жоғары қатерлі санатына жатқызылады. ХТҚО - Халықаралық табиғатты қорғау одағы.
  • Ә: Әлсіз түрлер - жабайы табиғатта жойылып кетудің жоғары қаупі бар түрлері.
  • ЕТҚ: Жоғалып кету қаупі ең төмен түрлер— ХТҚО санаты бойынша құрып кету қаупi төнген түрлерге,әлсіз немесе қатерлі жағдайға жақын түрлерге кірмейтін түрлер. Кең таралған және сан алуан таксондар (бұл топтағы түрлер халықаралық сирек түрлер қатарына қосылмаған) осы санатқа енгізілген.
  • ҚҚК: Қазақстанның қызыл кітабы”— Қазақстан Республикасының “Қызыл кітабында” жалпы ұлттық деңгейде сирек деп танылған түрлер, римдік нөмірлер сирек кездесетін әртүрлі санаттарды көрсетеді: Санат I – ең сирек кездесетін түрлері, және санат V – сиректігі төмен.